Die Ellipse bei Apollonius von PergaDie verschiedenen Parameter der Ellipse versteht man leichter, wenn man ihre Definition aus dem Werk "De Conicis" (Über die Kegelschnitte) von Apollonius von Perga anschaut. Apollonius lebte um 247 v. Chr. (ca. 262 bis ca. 190) und lebte überwiegend in Alexandia und Pergamon. Er verfasste ein acht Bücher über Kegelschnitte, deren Originale verloren sind. Sie lassen sich jedoch rekonstruieren aus den kommentierten Bearbeitungen arabischer (Thebit ben Corah, 830) und persischer (Abalphat von Ispahan (994), Nasireddin von Tus (1259)) Mathematiker. In Europa erkannte Regiomontanus (1436 bis 1476) die Bedeutung der Werke Apollonius und plante eine Übersetzung ins lateinische (zu der es nicht kam). Eine lateinische Ausgabe der ersten vier Bücher der "Conicis" erschien 1566 herausgegeben vom Venetianer Federicus Commandinus Urbinas (im Internet verfügbar) — gerade rechtzeitig für Johannes Keplers Astronomia Nova, der sich mit seiner Ableitung der Ellipsenbahn explizit auf Apollonius bezieht. Da er in Alexandria mit Schülern des Euklid (um 300 v. Chr.) zusammen kam, bezog sich Apollonius auf dessen Definition im XI. Buch, Definition 18, des Kegels: "Wenn ein rechtwinkliges Dreieck um eine Kathete als Achse gedreht wird, beschreibt die Hypotenuse eine Kegeloberfläche (Mantel des Kegels)." In seinen Büchern zu Kegelschnitten untersucht Apollonius nun die Schnittlinien des Kegelmantels, wenn der durch verschieden geneigte Ebenen geschnitten wird. Er findet und benennt so die Parabel (Lehrsatz 11), die Hyperbel (Lehrsatz 12) und die Ellipse (Lehrsatz 13). Diffinitiones Primæ
THEOREMA XIII. PROPOSITIO XIII.Si conus plano per axem secetur, & secetur altero plano conveniente cum utroque latere trianguli per axem, quod neque basi coni æquidistet, neque subcontrarie ponatur; planum autem, in quo est basis coni, & secans planum conveniant secundum rectam lineam, quæ sit perpendicularis vel ad basim trianguli per axem, vel ad eam; quæ directum ipsi constituitur: recta linea, quæ a sectione coni ducitur æquidistans communi sectioni planorum usque ad diametrum sectionis, poterit spatium adiacens lineæ, ad quam sectionis diameter eam proportionem habeat, quam quadratum linea diametro æquidistantis a vertice coni usque ad trianguli basim ducta, habet ad rectangulum contentum basis partibus, quæ inter ipsam & rectas trianguli lineas intericiuntur; latitudinem habens lineam, quæ diametro ab ipsa abscinditur ad verticem sectionis, deficiensque figura simili, & similiter posita ei, quæ diametro, & linea iuxta quam possunt, continetur dicatur autem huiusmodi sectio ellipsis. Sit conus cuius vertex A punctum, basis circulus BC; & secetur plano per axem, quod sectionem faciat triangulum ABC; secetur autem & altero plano, conveniente cum utroque latere trianguli per axem neque basi coni æquidistante, neque subcontrarie posito, quod faciat sectionem in superficie coni lineam DE; & communis sectio plani secantis, atque eius, in quo est basis coni, sit FG perpendicularis ad BC; diameter autem sectionis ED: & ab E ducatur EH ad ED perpendicularis; perque A ducta AK ipsi ED æquidisiante, fiat ut quadratum AK ad rectangulum BKC, ita DE ad EH; sumatur praeterea in sectione punctum L; & per L ipsi FG æquidistans ducatur LM. Dico LM posse spatium, quod lineæ EH adiacet, latitudinem habens EM, deficiensque figura simili ei, quæ DEH continetur. Iungatur enim DH; perque M ducatur MXN æquidistans EH: & per H, X puncta ipsi EM æquidistates ducantur HN, XO; postremo per M ducatur PMR æquidistans BC. Itaque quoniam PR æquidistat BC; & LM ipsi FG: erit planum ductum per LM, PR æquidistans plano per FG, BC ducto, hoc est basi coni. si igitur planum per LM, PR producatur: fiet sectio circulus, cuius diameter PR. & est LM ad ipsam perpendicularis, ergo rectangulum BKC. Ita DE a EH: & proportion quadrati AK ad rectangulum BKC componatur ex proportione, quam habet AK ad FKB, & ex ea, quam AK habet ad KC, ut autem AK ad KB, ita EG ad GB, hoc est EM ad MP: & ut AK ad KC, ita DG ad GC, hoc est DM ad MR. erit proportio DE ad EH composita ex proportione EM ad MP, & ex proportione DM ad MR. sed proportio composita ex proportione EM ad MP, & DM ad MR est ea, quam EMD rectangulum habet ad rectangulum PMR. Quare ut rectangulum EMD ad ipsum PMR, ita DE ad EH, videlicet DM ad MX. ut autem DM ad MX, sumpta ME communi altitudine, ita rectangulum DME ad rectangulum XME. ergo ut DME rectangulum ad rectangulum PMR, ita erit DME rectangulum ad ipsum XME. æquale igitur est rectangulum PMR rectangulo XME. sed rectangulum PMR demonstratum est æquale quadrato LM. quare & ipsum XME quadrato LM æquale erit. linea igitur LM potest spatitum MO: quod quidem linea EH adiacet, latitudinem habens EM, deficiensque figura ON simili ei, quæ DEH continetur. Vocetur autem huius modi sectio ellipsis: & linea EH, iuxta quam possunt, quæ ad diametrum DE ordinatim applicantur; quæ quidem & recta vocabitur ED vero transversa. EVTOCIVS.SCIRE oportet hoc theorema tres habere descriptiones, ut sapius dictum est in ellipsi: vel enim DE convenit cum latere AC supra C punctum, vel in ipso C, vel infra cum eo producto convenit.FED. COMMANDINVS.LINEA igitur LM potest spatium MO: quod quidem lineæ EH adiacet, latitudinem habens EM, deficiensque figura ON simili ei, quæ DEH continetur) Greca verba sunt hac. ἠ ΛΜ ἄρα δύναται τὸ ΜΟ, ὃ παράκειται παρὰ τινὶ θΕ πλάτος ἔχον τινὶ ΕΜ, ἐλλεῖπον εἴδει τῷ ΟΝ ὁμοίῳ ὄντι τῷ ὑπὸ ΔΕθ. Ex quibus manifeste constat, cur ea sectio ellipsis appelata sit.
Sei ein Kegel gegeben, dessen Spitze der Punkt A ist, mit einer kreisförmigen Basis BC; und werde er durch eine Ebene durch die Achse geschnitten, welcher Schnitt das Dreieck ABC erzeugt; und werde er außerdem durch eine andere Ebene geschnitten, die beide Seiten des Dreiecks durch die Achse treffen und weder zur Kegelbasis parallel sind, noch mit dem Gegenkegel zusammentrifft, was in der Kegeloberfläche eine Schnittline DE erzeuge; und der gemeinsame Schnitt der Ebene des Kegelschnitts mit der, in der die Basis des Kegels liegt, sei FG senkrecht zu BC; der Durchmesser des Kegelschnitts sei jetzt ED: und in E wird EH senkrecht zu ED gezogen; und AK von A parallel ED gezogen, so dass wie das Quadrat AK zum Rechteck BKC [sich verhält], so DE sich zu EH [verhält]; außerdem wird auf dem Kegelschnitt ein Punkt L hinzugefügt; und von L die Strecke LM parallel zu FG gezogen. Ich behaupte LM hat eine Länge … Erläuterungen
Durch die Konstruktion mit den parallelen Strecken EG und AK, die die Schenkel eines Winkels ∠ABK schneiden, entstehen zwei ähnliche Dreiecke ABK und EBG. Es gilt für die Abschnitte auf den Schenkeln des Winkel ∠ABK: AB : BE = BK : BG. Also zusammengefaßt findet man die Verhältnisse
Und die Strecke AK kann man mit dem Lehrsatz 12 aus dem zweiten Buch des Euklid mit der Kegelbasis ins Verhältnis setzen. In dem stumpfwinkliges Dreieck ACK gilt: "In einem stumpfwinkligen Dreieck, ist das Quadrat der Seite, die dem stumpfen Winkel gegenüber liegt, größer als die Summe der Quadrate der beiden Seiten, die den stumpfen Winkel einschließen, und zwar um das doppelte Rechteck aus einer der beiden Seiten und dem Abstand von der Dreiecksecke zum Fußpunkt F der Höhe AF."
Also:
Es verhalten sich auch die Abschnitte auf den Schenkeln des Winkels ∠ABK, der durch die beiden Parallelen AK und EG geschnitten wird:
![]()
![]() |
![]() |
© Rainer Stumpe URL: www.rainerstumpe.de |