C. Plinii Natur. Histor. Liber tricesimus Quartus

XLI. Ferri metalla ubique propemodum reperiuntur, quippe insula etiam Italiae Ilva gignente: minimaque difficultate cognoscuntur, ipso colore terrae manifesto. Sed ratio eadem excoquendis venis. In Cappadocia tantum quaestio est, aquae an terrae fiat acceptum, quoniam perfusa certo fluvio terra, neque aliter, ferrum e fornacibus reddit.

Differentia ferri numerosa. Prima in genere terrae caelive. Aliae molle tantum, plumboque vicinius subministrant: aliae fragile & aerosum, rotarumque usibus & clavis maxime fugiendum, cui prior ratio convenit. Aliud brevitate sola placet, clavisque caligariis: aliud rubiginem celerius sentit. Stricturae vocantur hae omnes, quod non in aliis metallis, a stringenda acie vocabulo imposito. Et fornacum maxima differentia est: nucleusque quidem ferri excoquitur in his ad indurandam aciem: aliquae modo ad densandas incudes, malleorumve rostra. Summa autem differentia in aqua est, cui subinde candens immergitur. Haec alibi atque alibi utilior nobilitavit loca gloria ferri, sicut Bilbilin in Hispania & Turiassonem, Comum in Italia, cum ferraria metalla in his locis non sint. Ex omnibus autem generibus palma Serico ferro est. Seres hoc cum vestibus suis pellibulque mittunt. Secunda Parthico: neque alia genera ferri ex mera acie temperantur: ceteris enim admiscetur mollior complexus. In nostro orbe aliubi vena bonitatem hanc praestat, ut in Noricis: aliubi factura, ut Sulmone aqua, uti diximus. Quippe cum in exacuendo oleares cotes, aquariaeque differant, & oleo delicatior fiat acies. Mirumque, cum excoquatur vena, aquae modo liquari ferrum, postea in spongias frangi. Tenuiora ferramenta oleo restingui mos est, ne aqua in fragilitatem durentur. A ferro sanguis humanus se ulciscitur. Contactum namque eo, celerius subinde rubiginem trahit.


XLI. Die Metalle des Eisens werden fast überall gefunden, natürlich auch auf der italienischen Insel Elba entstehend: und mit geringster Schwierigkeit werden sie erkannt, an der Farbe ihrer Erde offenbart. Aber das Prinzip es aus den Adern zu schmelzen ist dasselbe. In Kappadokien ist die große Frage, ob Wasser oder Erde anzunehmen sei, da ja die von einem bestimmten Fluß überschwemmte Erde, und nicht andere, Eisen aus den Schmelzöfen ergibt.

Die Unterschiede des Eisens sind vielfältig. Zuerst durch die verwitterte Art der Erde. Die einen sind so weich, und sie dienen nahezu wie Blei: andere sind spröde und kupferhaltig, und es sollte vermieden werden, sie für Räder und Nägel zu verwenden, was vorangegangener Erfahrung entspricht. Anderes eignet sich nur für kurze, wie Schuhnagel: anderes rostet schneller. Schmiedeeisen wird alles das genannt, was nicht aus anderen Metallen durch Schmieden zu einer Klinge als Bezeichnung eingesetzt wird. Und die Öfen haben große Unterschiede: und der Kern des Eisens wird freilich ausgeschmolzen in diesem zum Härten der Schneide: ein anderes Verfahren um den Amboss zu verdichten oder der Köpfe der Hämmer. Aber der größte Unterschied liegt im Wasser, in das nach dem Glühen eingetaucht wird. Dieses hat an diesem oder jenem Ort die Güte des Eisens veredelt, wie in Biblis und Tarazona in Spanien und Como in Italien, weil an diesen Orten keine Eisenerzgruben gibt. Von allen Arten aber der Sieger ist dem chinesischen Eisen. Die Chinesen schicken uns dieses mit ihren Kleiderstoffen und Pelzen. Das zweit beste ist das persische: anders als andere Eisensorten wird es nicht unvermischt erwärmt: im wird nämlich ein gewisser weicherer Bestandteil zugemischt. In unserem Bereich übertrifft dieses die Güte der Erzader an verschiedenen Orten, wie in Noricum: das Handwerk hier und da, wie in Sulmo durch Wasser, wie wir gesagt haben. Freilich weil geölte Wetzsteine zum Schärfen, und mit Wasser angefeuchtete sich unterscheiden, und Öl feinere Schneiden erzeugt. Und erstaunlicher Weise wenn die Erzader ausgeschmolzen wird, das Eisen wie Wasser verflüssigt wird, wird es danach schwammartig zerbrochen. Zierliche Eisenwerkzeuge werden gewöhnlich in Öl abgeschreckt, damit sie nicht spröde gehärtet werden. Das menschliche Blut verdirbt das Eisen. Denn bei Berührung damit rostet es danach schneller.


Terminus Grundform deutsch

C. Plinii Gaius Plinius Secundus Maior * 23 † 79 röm. Enzyklopädist Naturals Historia
a, ab, abs a (Präpos. m. Abl.) von, von … her, in einem Abstand von, seit
acceptum accipio, cepi, ceptus (3 Partizip Perf. Passiv) angenommen
acie acies, ei (f Dat od. Abl. Sing.) Schärfe, Schneide
aciem acies, ei (f Akk. Sing.) Schärfe, Schneide
acies acies, ei (f Nomin. Sing. od. Nomin. od. Akk. Plural) Schärfe, Schneide
ad ad (Präpos. mit Akk.) zu (örtl.), bis zu (zeitl.), in Hinsicht auf (Zweck und Absicht)
admiscetur admisceo, miscui, mixtus (2 3. Person Sing. Präs. Passiv) es wird zugemischt
aerosum aerosus, a, um (Nomin. od. Akk. Sing. neutr. od. Akk. Sing. mask.) kupferhaltig
alia alius, a, ud (Nomin. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) die andere
aliae alius, a, ud (Genet. od. Dat. Sing. fem. od. Nomin. Plural fem.) die andere
alibi alibi (Adv.) anderswo, sonst
aliis alius, a, ud (Abl. Plural mask.) anderer
aliquae aliquis, quae, quid (quod) (Genet. od. Dat. Sing. fem. od. Nomin. Plural fem.) irgendeine
aliter aliter (Adv.) anders, sonst
aliubi aliubi (Adv.) hier und dort, an verschiedenen Orten
aliud alius, a, ud (Nomin. Sing. neutr.) ein anderer
an an (Fragepartikel) ob, oder wenn
aqua aqua, ae (Nomin. od. Abl. Sing.) Wasser (s. Gehler)
aquae aqua, ae (Genet. od. Dat. Sing. od. Nomin. Plural) Wasser (s. Gehler)
aquariaeque aquarius, a, um +-que (Genet. od. Dat. Sing. od. Nomin. Plural fem.) wässrig
atque ac, atque (Konjunkt.) und, und sogar, wie, als
autem autem (Konjugat.) aber, dagegen, aber auch
Bilbilin Bibilis, Tarragossa
bonitatem bonitas, atis (f Akk. Sing.) Beschaffenheit
brevitate breevitas, atis (f Abl. Sing.) Kürze, Kleinigkeit
caelive caelivis, e (Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) verwitterung
caligariis caligarius, i (m Dat. od. Abl. Plural) Schuhmacher
candens candens, entis (Nomin. Sing. m, f, n od. Akk. Sinbg. neutr.) glühend
Cappadocia Kappadokien röm. Provinz od. Gemeinde in den Abruzzen
celerius celer, is, e (Komparat. Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) schneller
certo certus, a, um (Dat. od. Abl. Sing. mask. od. neutr.) gewisser, bestimmter
ceteris ceterus, a, um (Dat. od. Abl. Plural m, f, n) übrige
clavis clavis, is (f Nomin. od. Genet. Sing.) Schlüssel
clavis clavus, i (f Dat. od. Abl. Plural) Nagel
clavisque clavis, is +-que (f Nomin. od. Genet. Sing.) Schlüssel
clavis clavus, i +-que (f Dat. od. Abl. Plural) Nagel
cognoscuntur cognosco, gnovi, gnitus (3 3. Person Plural Präs. Passiv) sie werden erkannt
colore color, oris (f Abl. Sing.) Farbe
complexus complector, complexus sum (3 Partizip Perf. Psaaiv) einschließend
Comum Como, Stadt in Oberitalien m. Eisenindustrie
contactum contactus, i (m Akk. Sing.) Berührung
convenit convenio, veni, ventus (4 3. Person Sing. Präs.) ist ist passend, es schickt sich
cotes cos, cotis (f Nomin. od. Akk. Plural) Wetzstein
cui qui, quae, quod (Dat. Sing. m, f, n) welchem
cum cum (Konjunktion m. Indikativ.) da, als (invers.)
cum cum (Konjunktion m. Konjunktiv) als, nachdem (historicum)
cum cum (Konjunktion m. Konjunktiv) da, weil (kausal)
cum cum (Konjunktion m. Konjunktiv) obgleich (concessivum)
cum cum (Konjunktion m. Konjunktiv) da doch, während dagegen (adversativum)
delicatior delicatus, a,um (Komparat. Nomin. Sing. mask. od. fem.) zart, fein
densandas denso, avi, atus (1 Partizip Futur Passiv) was zu verdichten ist, anzureichern ist
differant differo, distuli, dilatus (unregelm. 3. Person Plural Konj. Präs.) sie unterschieden sich
differentia differentia, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Unterschied
difficultate difficultas, atis (f Abl. Sing.) Schwierigkeit
diximus dico, dixi, dictus (3 1. Person Plural Perf.) wir haben gesagt
durentur duro, avi, atus (1 3. Person Plural Komj. Präs. Passiv) sie werden gehärtet
e, ex e, ex (Präpos. m. Abl.) aus, von
eadem idem, eadem, idem (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) dasselbe
enim enim (Konjunkt.) denn, nämlich, sicherlich
eo eo (Adv.) dorthin, soweit, deswegen
eo is, ea, id (Abl. Sing. mask. od. neutr.) ihn
est sum, fui, esse (unregelm. 3. Person Sing. Präs.) er ist
et, & et (Konjunktion) und
et … et et - et (Konjunktion) sowohl … als auch, teils … teils
etiam etiam (Adverb) noch, noch immer, wieder
etiam etiam (Konjunk.) auch, sogar, gar
e, ex e, ex (Präpos. m. Abl.) aus, von
exacuendo exacuo, cui, cutus (3 Partizip Futur Passiv) was zu schärfen ist
excoquatur excoquo, coxi, coctus (3 3. Person Sing. Konj. Präs. Passiv) es werde ausgeschmolzen
excoquendis excoquo, coxi, coctus (3 Partizip Futur Passiv) was auszuschmelzen ist
excoquitur excoquo, coxi, coctus (3 3. Person Sing. Präs. Passiv) es wird ausgeschmolzen
factura factura, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Handwerk
ferramenta ferramentum, i (n Nomin. od. Akk. Plural) Eisenwerkzeug
ferraria ferraria, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Eisenerzgrube
ferri ferrum, i (n Genet. Sing.) Eisen (s. auch bei Macquer)
ferro ferrum, i (n Dat. od. Abl. Sing.) Eisen (s. auch bei Macquer)
ferrum ferrum, i (n Nomin. od. Akk. Sing.) Eisen (s. auch bei Macquer)
fiat fio, factus sum (unregelm. 3. Person Sing. Konj. Präs.) es entstehe, werde
fluvio fluvius, i (m Dat. od. Abl. Sing.) Fluss
fornacibus fornax, acis (f Dat. od. Abl. Plural) Ofen
fornacum fornax, acis (f Genet. Plural) Ofen
fragile fragilis, e (Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) zerbrechlich, spröde
fragilitatem fragilitas, atis (f Akk. Sing.) Zerbrechlichkeit, Sprödigkeit
frangi frango, fregi, fractus (3 Infinit. Präs. Passiv) zerbrochen werden
fugiendum fugo, fugi, fugiturus (3 Partizip Futur Passiv) was abzulehnen ist
genera genus, eris (n Nomin. od. Akk. Plural) Art, Gattung
genere genus, eris (n Abl. Sing.) Art, Gattung
generibus genus, eris (n Dat. od. Abl. Plural) Art, Gattung
gignente gigno, genui, genitum (3 Partizip Präs.) erzeugend
gloria gloria, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Ruhm, Ehre
hae hic, haec, hoc (Nomin. Plural fem.) diese
haec hic, haec, hoc (Nomin. Sing. fem.) diese
hanc hic, haec, hoc (Akk. Sing. fem.) diese
his hic, haec, hoc (Dat. od. Abl. Plural m, f, n) diese
Hispania Hispania, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Spanien
Histor. hostoria, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Geschichte
hoc hic, haec, hoc (Nomin. od. Akk. od. Abl. Sing. neutr. od. Abl. Sing. mask.) dieses
humanus humanus, a, um (Nomin. Sing. mask.) menschlich
Ilva Ilva, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Elba
immergitur immergo, mersi, mersus (3 3. Person Sing. Präs. Passiv) es wird eingetaucht
imposito impono, posui, positus (3 Partizip Perf. Passiv) auferlegt, eingesetzt
in in (Präpos. mit Abl. o. Akk.) in, auf
incudes incus, incidis (f Nomin. od. Akk. Plural) Amboss
indurandam induro, avi, atus (1 Partizip Futur Passiv) was zu härten ist
insula insula, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Insel
ipso ipse, ipsa, ipsum (Abl. Sing. mask.) von selbst
Italiae Itala, ae (f Genet. od. Dat. Sing.) Italien
liber liber, i (m Nomin. Sing.) Buch
liquari liquo, avi, atus (1 Infinit. Präs. Passiv) verflüssigt werden
loca locum, i (n Nomin. od. Akk. Plural) Ort, Gebiet
locis locum, i (n Dat. od. Abl. Plural) Ort, Gebiet
Italia Italia, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Italien
malleorumve malleus, i +-ve (m Genet. Plural) Hammer
manifesto manifesto, avi, atus (1 1.Person Sing. Präs.) ich zeige, offenbare
maxima maximus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) größte
maxime maxime (Adv.) höchst
mera merus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) rein, unvermischt
metalla metallum, i (n Nomin. od. Akk. Plural) Erz, Metall (s. Gehler)
metallis metallum, i (n Dat. od. Abl. Plural) Erz, Metall (s. Gehler)
minimaque minimus, a, um +-que (Nomin. od. Abl. Sing. fem od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) kleinst
mirumque mirus, a, um +-que (Nomin. od. >Akk. Sing. neutr. od. Akk. Sing. mask.) erstaunlich, sonderbar
mittunt mitto, misi, missus (3 3. Person Plural Präs.) sie schicken
modo modo (Adv.) nur
modo modus, i (Dat. od. Abl. Sing.) Art und Weise
molle mollis, e (Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) weich
mollior mollis, e (Komparat. Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) weich
mos mos, moris (m Nomin. Sing.) Brauch, Sitte
namque namque (Konjunkt.) nämlich
Natur. naturalis, e () natülich
Natur. Historia naturalis, e () Naturwissenschaft
ne ne (Fragepartikel) etwa, wohl
ne ne (Verneinungspartikel) nicht
nec, neque nec, neque (Konjunktion) soviel als, und nicht, auch nicht
nec … nec nec, neque (Konjunktion) weder … noch
nec non nec, neque (Konjunktion) und, ebenso, und auch
neque neque (Adv.) noch, und nicht, weder
nobilitavit nobilito, avi, atus (1 3. Person Sing. Perf.) er hat bekanntgemacht, veredelt
non non (Adv.) nicht, nein
Noricis noricus, a, um (Dat. od. Abl. Plural m, f, n) aus der röm. Provinz Noricum
nostro noster, nostra, nostrum (Dat. od. Abl. Sing. mask. od. neutr.) unser
nucleusque nucleus, i +-que (m Nomin. Sing.) Kern
numerosa numerosus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) zahlreich
oleares olearis, e (Nomin. od. Akk. Plural mask. od. fem.) ölig
oleo oleum, i (n Dat. od. Abl. Sing.) Öl (s. Gehler)
omnes omnis, e (Nomin. od. Akk. Plural mask. od. fem.) alle, gesamt
omnibus omnis, e (Dat. od. Abl. Plural mask. od. neutr.) allen
orbe orbs, orbis (m Abl. Sing.) Kreis, Scheibe
palma palma, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Hand
Parthico parthicus, a, um (Dat. od. Abl. Sing. mask. od. neutr.) parthisch, persisch
pellibusque pellis, is (f Dat. od. Abl. Plural) Fell, Haut, Pelz
perfusa perfundo, fudi, fusus (3 Partizip Perf. Passiv) bedeckt, erfüllt, übergossen
placet placeo, placui, placitus (2 3. Person Sing. Präs.) es gefällt, beliebt
plumboque plumbum, i +-que (n Dat. od. Abl. Sing.) Blei +-que (s. Gehler)
postea, poste postea (Adv.) darauf, nachher, später
praestat praesto, avi, atus (1 3. Person Sing. Präs.) es steht hervor
prima primus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) erste, beste
prior prior, us (Nomin. Sing. m, f, n) früher
propemodum propemodum (Adv.) nahezu
quaestio quaestio, onis (f Nomin. Sing.) Frage, Untersuchung
quartus quartus, a, um (Nomin. Sing. mask.) vierter
ne quidem quidem (Adv.) nichteinmal, auch nicht
quidem quidem (Pronomen) allerdings, freilich
quidem quidem (Konjunkt.) das (zur Bekräftigung)
quippe quippe (Adv.) freilich, natürlich
quod qui, quae, quod (Nomin. od. Akk. Sing. neutr.) welches
quod quod (Konjunkt.) daß, weil
quod quod (m. Konjunktiv) es ist Grund vorhanden
quod quod (Adv.) in Beziehung worauf, weshalb
quoniam quoniam (Konjunkt.) da ja
ratio ratio, onis (f Nomin. Sing.) Überlegung, Verhältnis, Grund, Prinzip, Erklärung
reddit reddi, didi, ditus ()3 3. Person Sing. Präs.( er gibt zurück, bringt zum Vorschein, erstattet, liefert ab, gibt von sich
reperiuntur reperio, ivi, itus (4 3. Person Plural Präs. Passiv) sie werden gefunden
restingui restinguo, stinxi, stinctus (3 Infinit. Präs. Passiv) abgelöscht werden
rostra rostrum, i (n Nomin. od. Akk. Plural) Rammsporn, Schnabel, Rednerbühne
rotarumque rota, ae +-que (f Genet. Plural) Rad
rubiginem rubigo, inis (f Akk. Sing.) Rost
sanguis sanguis, inis (m Nomin. Sing.) Blut
se ego, tu, sui (Akk. od. Abl. Sing. od. Plural) durch sich
secunda secundus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) zweite
sed sed (Konjunkt.) aber, sondern nach Verneinung
sentit sentio, sensi, sensus (4 3. Person Sing. Präs.) es fühlt, bemerkt
Seres Serer, Chinesen (s. Zedler)
Serico sericum, i (n Dat. od. Abl. Sing.) Seide
sicut sicut, sicuti (Konjunkt.) so wie, gleichsam
sint sum, fui, - (unregelm. 3. Person Plural Konj. Präs.) sie seien
sola solum, i (n Nomin. od. Akk. Plural) Grund, Boden
sola solus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr,) allein, einzig
spongias spongia, ae (f Akk. Plural) Schwamm
stricturae strictura, ae (f Genet. od. Dat. Sing. od. Nomin. Plural) (glühende) Eisenmasse zur Verarbeitung
stringenda stringo, strinxi, strictus (3 Partizip Futur Passiv) was abzustreifen ist, abzuschneiden ist, zu schmieden ist
subinde subinde (Adv.) allmählich, nacheinander
subministrant subministro, avi, atus (1 3. Person Plural Präs.) sie liefern, ergeben
suis suus, a, um (Dat. od. Abl. Plural m, f, n) sein
Sulmone Sulmo, onis (f Abl. Sing.) aus Sulmo, Stadt in den Abruzzen
summa summus, a, um (Nomin. od. Abl. Sing. fem. od. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) höchste
tantum tantus, a, um (Nomin. od. Akk. Sing. neutr. od. Akk. Sing. mask.) so groß, so viel
tantum tantum, i (n Nomin. od. Akk. Sing.) so Großes, solche Menge, ein so hoher Grad
tantum tantum (Adv.) bloß, lediglich
temperantur tempero, avi, atus (1 3. Person Plural Präs. Passiv) sie werden erwärmt, gekühlt
tenuiora tenuis, e (Komparat. Nomin. od. Akk. Plural neutr.) dünn
terra terra, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Erde (s. Gehler)
terrae terra, ae (f Genet. od. Dat. Sing.) Erde (s. Gehler)
trahit traho, traxi, tractus (3 3. Person Sing. Präs.) er zieht
tricesimus dreißig
Turiassonem Tarazona, Stadt in Spanien
ubique ubique (Adv.) überall
ulciscitur ulciscor, ultus sum (3 3. Person SIng. Präs. Passiv) er rächt sich, wird bestraft
usibus usus, us (m Dat. od. Abl. Plural) Gebrauch, Verwendung
ut ut, uti (Adv. interrog.) wie?, gleich wie, als, als ob, wenn auch
ut ut, uti (Adv. exklamat.) wie, wie sehr
ut ut, uti (Adv. relat.) wie, auf welche Weise
ut ut, uti (Adv. vergleich.) wie, gleichwie
ut ut, uti (Adv. gegensätzl.) wenn auch, ob zwar
ut ut, uti (Konjunkt. m. Indikat.) wie, sobald (zeitl.)
ut ut, uti (Konjunkt. m. Konjunkt.) damit, auf daß, um zu
ut ne ut ne (Konjunkt. m. Konjunkt. od. Infinit.) damit nicht, daß nicht
utilior utilis, e (Komparat. Nomin, Sing. mask. od. fem.) brauchbar, nützlich
vena vena, ae (f Nomin. od. Abl. Sing.) Ader
venis. vena, ae (f Dat. od. Abl. Plural) Ader
vestibus vestis, is (f Dat. od. Abl. Plural) Kleidung
vicinius vicinus, a, um (Komparat. Nomin. Sing. mask.) näher
vocabulo vocabulum, i (n Dat. od. Abl. Sing.) Bezeichnung, Wort, Benennung
vocantur voco, avi, atus (1 3. Person Plural Präs. Passiv) sie werden genannt, gerufen, bezeichnet

Valid HTML

© Rainer Stumpe, URL: www.rainerstumpe.de/