Tabula Substantiarum Naturalium

(Verzeichnis der lateinischen Worte)

§ 1. Substantia Naturalis est vel prima vel orta.

• Prima est Deus, de quo in disciplinis ubique (tq. De principio & fine, h. e. de scopo, deque causa prima) & nullibi (tq. De subjecto definito) agitur.
• Orta Substantia est vel immobilis vel mobilis.

  Immobilis abstracta, & suppositiva, doctrinae gratis substantiae nomen tenet, ut est

  1. Complexus abstractus, seu commercium Substantiarum abstractum, quod est
     • vel absolutum
       1. Quidditativum ut Rerum Natura.
       2. Quotitativum, ut complexus Numerorum.
       De quibus Pantologia.
     • vel respectivum
       3. Ubicativum, ut Spatium s. Locus omnis.
       4. Quandicativum ut Tempus Mathem.
       De quibus Geometria & Phoronomia.
  2. Principia Substantiarum abstracta np.
     • Vel absoluta
       1. Ideas, tanquam Formale
       2. Unitas, tanquam Materiale:
     • vel respectiva
       3. Diastema locale
       4. Diastema temporum.

§ 2.

• Mobilis, & quasi concreta vel positiva, realiter & vere, sine mentis abstractione, substat, ut est
  3. Immaterialis, ut Spiritus creatus, qui est
     • vel ordinatus ad corpus, ut Anima rationalis
     • vel immunis a corpore, ut Angelus vel Bonus vel malus,
     De quibus in Pneumatologia
  4. Materialis, ut Corpus. Cujus distincte spectanda sunt tum Principia tum Species.

§ 3. Principia corporis sunt vel essentialia vel integralia.

• Essentialia sunt
  1. Materia, nempe corporis conceptus subjectivus, & est
     • vel prima, nimirum τγ^~ cujusque corporis conceptus subjectivus, alia materia:
     • vel secunda, certi corporis conceptus sujectivus, haec materia.
  2. Forma, nempe corporis conceptus quasi praedicativus i. e. determinata ratio partium & membrorum corporis, qua certa species constituitur.
• Integralia corporis Principia sunt
  3. (1) Semina, vel potius seminalia corporum principia, ut Moleculae primae regulariter figuratae, ex quibus corpora primo componuntur, & quae forsan ultimo resolvuntur. Suntque
     • vel simplicia, eaque
       • vel regularia figurarum absolute regularium, quales spectantur in corporibus Platonicis, nempe Globuli, Tetraedra, seu pyramidulae, Hexedra seu cubuli, Octaedra, Dodecaedra Icosaedra, naturae minima.
       • vel corregularia figurarum quasi corregularium, qualibus 13. illa corpora Archimedea cum duobus aliis a Keplero descriptis in Harmonia Mundi sunt instructa. Vid. Schemata.
     • vel duplicia aut triplicia h. e. ex meris cardinalibus aut meris succenturiantis coalescentia, quae stellas Keplerianas referunt.
  4. Seminata, nempe
     • (2) Stamina, ex seminibus primo ducta.
     • (3) Bullulae, quales Orbis eruditi Senatui tum Anglicano tum Gallico exhibuit honoratissimus meus Leibnützius, sagacissimi vir ingenii, in Theoria motus.
     • (4) Textura, v. g. materia striata Cartesii.

§ 4. Species corporum exinde constantium hoc modo commodissime videntur ordinari posse, quando corpora, saltem amplitudinis totius mundi respectu, distinguimus in principalia & secundaria.

• Principalia, quasi totalia, sunt
  • vel diffusa primoque mobilia pariter & motiva (dixeris actuaria) nempe Coelum h. e. aura aethera, quae est congeries subtilissimarum & regularissimarum molecularum pro se tum mobilium tum motivarum, quae exilitate sua per angustissima spatiola corporum coelo comprehensorum transire possunt.
  • vel compacta, quae dicuntur Corpora Mundana, quorum quodvis in certam Coeli partem tanquam in peculiarem immensi illius Ocenai mundani vorticem demersum, peculiare membrum, tanquam objectum mundanum distinctum & seorsim visibile, constituit, unde & objectiva dici possunt.

§ 5. Est autem Corpus mundanum

• vel perpetuum, idque respectu nostri
  • vel superius, ut Stella, quae est
    • vel fixa v. g. Sirius, Alcor.
    • vel erratica ♄, ♃ ♂ ☉ ♀ ☿ ☽.
  • vel inferius, ut Terra seu Geocosmus h. e. globus igni terraquaereus.
• vel temporale & est
  • vel stella nova aut renovata,
  • vel Cometa, de quibus Astronomia.

§ 6. Secundaria (quasi partialia) Corpora sunt

• vel Elementalia, nim. quae sunt
  • vel consistentia, particulis potissimum angularibus constantia,
  • vel motiva, particulis potissimum volubilius constantia iisque
    • vel crassiculis, motu moderato latis, quae sunt
      • vel densiora, diciturque Aqua.
      • vel rariora, diciturque Aer.
    • vel subtilissimis & motu vehementi latis, dicunturque Ignis.
  • vel ex Elementis composita seu Mixta, quae ratione componentis sunt vel naturalia vel factitia.

§ 7. Naturale Corpus, alias natura factum est, quod ipsa Natura constituit, sine determinatione coefficientis creaturae rationalis, praesertim hominis; f. Natura naturans illud creaverit, idque vel immediate, ut individua prima specierum in mundo distinctarum; sive Natura naturata continuato Naturae naturantis influxu tale quid per propagationem & motu quasi secundo formaverit, ut individua a prioribus orta: suntque

• vel rariora, vulgo imperfecte mixta, in sublimi plerumque conspicua, dicunturque Meteora vid. Tab. Meteor.
• vel solida, vulgo perfecte mixta, quae sunt
  • vel inanimata, dicunturque Corpora quasi per antonomasiam, a Medicis Mineralia, ut Lapides, Ligna, Metalla, Vid. Tab. Miner.
  • vel animata quae sunt
    • vel insensitiva dicunturque Vegatabilia, ut Plantae, Vid. Tab. Plant.
    • vel sensitiva, dicunturque Animalia, quae sunt
      • vel irrationalia, quae dicuntur Animalia per antonomasiam, alias Bruta, Vid. Tab. Animalium.
      • vel rationalia, ut Homines.

• Quelle:
• Erhard Weigel: Corporis Pansophici Pantologia, de unoquovis in genere non tantum, sed & de singulorum, tum Naturalium tum Artefactorum, Specibus.
• Jena, 1673.

Universi Corporis Pansophici Prodromus de Gradubus humanae Cognitis

Postquam Antecessores Vestri, Viri per orbem celebratissimi, Slevogtius inprimis, Stahlius, Zeisoldus, Gerhardus, una tecum Dn. Frischmuthi, Senior venerande, Compater & Affinis observande, quem ex omnibus nunc solum, faxit DEUS diutissime, superstitem exosculor, me, visis aliquot argumenti metaphysici, politici, mathematicique, speciminibus, ante hos viginti annos consortio suo vel ultro adscivissent, &, ut in hanc Salanam ex alma Phylurea peregrinus evocarer, honorifica denominatione sua effecissent; nihil antiquius hactenus habui, quam ut Spartam mihi commissam in Facultatis ornamentum ita pro viribus excolerem, ut, quae cum Professore suo, ceteroquin solidissimo Geometra, tum extra Collegii pomeria multis ab annis veluti seorsim agebat, Mathesis per me, qui gradus in Philosophia summi privilegiis instructus accesseram, ipsi Collegio propius adstringeretur, & inprimis intimiori disciplinarum familiaritate non minus, quam externo communium jurium commercio, cum ea coalesceret.

Communicatis ad hunc scopum consiliis totus in id incubui, ut clarissime ob oculos ponerem, Mathesin non esse peculiarem, nedum, ut vulgo putatur alienam a Philosophia disciplinam, sed neminem eruditorum esse, quamcunque scientiam profiteatur, qui non aliquam Mathematum partem suae professioni commixtam exerceat: esto, quod non pauca sint, quae, quod commune fundamentum aliis substernant, commoditatis gratia seorsim tradi mereantur.

Ipsius Vos ea qua polletis ingenii sagacitate perspexistis, Metaphysicum, dum affectionum Entis, inprimis Unitatis & Multitudinis, Durationis, Dividui & individui, Totius, & partis, Mensurae & mensurati, Similitudinis & analogiae, Rationis & proportionis &c. vim expendit; Physicum, dum corporum qualitates secundum gradus suos, indeque resultantes doses, ponderat; Politicum dum quanti quaevis res & actio civilis haberi mereatur, pensitat, & utrum aeque, magis, vel minus, hoc ac illud justum, injustum, bonum aut conducibile, malum aut noxium &c. sit, examinat; Imo Logicum quoque, Rhetorem & Poetam, dum conceptibus & orationi suae modum & mensuram ponit; Historicum tandem, dum res ubicunque gestas tempore definit, & quod verosimilius inter diversa recenseri possit, aestimat; hos inquam omnes eo ipso Quantitatis scientiam h. e. Mathesin actu profiteri. Unicum erat, quod orbi tantum non universo imposuit, Quantitatis sc. a Scholasticis invito Aristotele, nedum Euclide, Latinis obtrusa Definitio, qua non nisi quod Extensum est, Quantum aut Mathematicum dici posse credebatur, utut mos loquendi non vulgo tantum, sed & inter ipsos Eruditos, ubi non ex professio de vocibus definiendis agebatur, contrarium semper obtinuerit, ipsique Mathesi Gravitatis, Potentiarum, Soni, Lucis, aliarumque qualitatum aeque, ac Extensionis & Numerorum, aestimationes sub titulo Quantitatis ab ipse etiam Scholasticis concessae sint & imputatae. Quam quidem perversam vocis acceptionem, cum multis aliis ingeniorum remoris incuria Scholarum natis, quas olim B. Stahlius noster in Oratione de Disputationum abusibus jam multis deploravit suspiriis ipsi Vos hucusque satis frequenter advertistis: inprimis Tu, cujus Professionem haec doctrina proprius tangit, Metaphysicorum Sapientissime, Dn. Hundshageni, Collega integerrime, cujus communicationi multa, quae ad arctiorem Matheseos & Philosophia combinationem provehendam faciunt, me debere fateor. Sed & reliquis, quod calcar addiderint, ut reliquis non tantum, sed & circumspecte progressus hucusque sim in hoc Disciplinarum connubio perfectius adornando, me similiter teneri non invitus confiteor.

Cumque aequitas postulet, ut quibus autoribus haec Syzygia velut Aristotelico-Euclidia concinnata primum est, eorum nomen perpetuae recognitionis ergo prae se ferat in publicum proditura, non potui quin Inclytae Facultati nostrae, tanquam dulcissimae matri, partum ex hoc connubio primum ea qua decet reverentia inscriberem.

Vos, Viri acutissimi, Collegae honorandi, aequis animis hoc sinceri affectus τεχμἡριον accipietis, &, quod primis tantum lineis hic depingitur, commune scientiarum vinculum animorum indissolubili nexu confirmabitis. Valete & amare pergite.

Dabam e Musaeo. Cal. Septemb. 1672.
Vestrum
Erhard Weigelium.

• Quelle:
• Erhard Weigel: Universi Corporis Pansophici Prodromus de Gravibus Humanae Cognitionis, ipsaque Trina Mentis operatione, generaliter agens, quem dicere posses Pantognosiam.
• Jena, 1672.

© Rainer Stumpe, URL: www.rainerstumpe.de/
Datenschutzerklärung