G.G. Leibnitii et J. A. Stisseri

Epistolae De Rebus Chemicis.

Quelle: Louis Dutens: Gothofredi Guillelmi Leibnitii Opera Omnis. Tomus Secundus. Genevae MDCCLCVIII.

G.G. LEIBNITII

Epistola ad Jo. And. Stisserum.

Gratum est intelligere, quod tibi notae transmutationes salium verae, etsi utilitate pecuniaria vel lucro destitutae. Neque id hoc loco curamus, & experimenta lucifera magis, quam lucrifera quaerimus. Gratius foret, aliquod horum specimen discere, cui tuto fidi posset.

Becheri notissimae mihi fuere jactationes, & magnalium promissiones. Cupiebat aliquando per me efficere, ut a Ser. Duce, Johanne Friderico, Hanoveram accerseretur. Dux prius nosse volebat, quid haberet, quod expetendum putaret. Hoc interpretatus est homo lucri cupidus, aut potius necessitate pressus, velut remoram consiliis suis a me injectam: etsi nihil ego egissem in alterutrum, interpretem agere contentus. Unde postea ineptissima fabella excogitata pungere me voluit in sua Morosophia.

Cum multi hactenus ediderint chymica, in artis formam redacta, nondum tamen mihi occurrit, quod satis lucis praebeat ad causas; de quibus qui agere instituunt, plerumque sunt indulgentiores, & axiomata vel principia ponunt magis speciosa & sonora, quam vera. Itaque artem a re tuique similibus, qui methodum ac doctrinam junxere experientiae, suppleri opto.

Dn. Abbatem Schmidium non optime se habere valde doleo: spero tamen mox meliora. Sed hortandum censeo, ut a laboribus sibi temperet nonnihil.
Vale. Dabam Hanoverae 24. Martii 1699.

Jo. Andr. Stisseri

Responsio ad praecedentem.

Serius, quam par est, ob horti mei curam, honoratissimis tuis litteris respondere cogor: quod benevole interpretabitur tua humanitas, quae unum alterumve experimentum circa salium transmutationes institutum a me exegit. Optarem sane, ut & lucro inservientia communicare possem, sed talia cum neutiquam a me postulet per universum eruditum orbem maxime celebris tua curiositas, & possibilitatem magis quam utilitatem respiciat, ea, quae circa hoc negotium mihi innotuere, paucis lubens notare volui, nullatenus tamen eo animo, ut cuncta meae inventioni arrogare velim, sed ut illa excell. tuae innotescant, quae ex variis autoribus non modo collegi, sed & ipsemet ignis examini subjeci, partim tamen & mihi debentur. A regno autem minerali ut exordiar: nitrum sal maxime catholicum diversimode metamorphosin patitur, & destillationis ope, addito bolo, aut capite mortuo vitrioli, spiritum maxime causticum fundit, aquae forti utique analogum; addito vero tartaro crudo & silicibus calcinatis, aut calce viva, sal factaque hujus mixturae per vices in retortam tubulatam injectione, spiritum urinosum volatilem largitur. Cum pulvere carbonum mixtum nitrum & in crucibulo candenti detonatum, sal alcali fixum, salibus vegetabilium fixis plane analogum praebet, quod per deliquium in cella solutum, affusa aqua forti vel instillato spiritu nitri vulgari, accedente evaporatione in pristinum nitrum rursus abit. Idem & a salium vegetabilium alcalicorum solutionibus, affuso spiritu nitri, accedente quoque exhalatione, expectare licet. Spiritus salis super nitrum destillatus facit prodire spiritum nitri. Spiritus nitri cum sale communi destillationi commissus propellit spiritum salis, remanente post destillationem sale, a nitro vulgari parum distincto. Oleum vitrioli aqua communi dilutum, & sali communi superfusum accedente destillatione spiritum salis largitur, remanente massa salina, a Glaubero salis mirabilis nomine insignita, de qua multa sibi promisit Glauberus, quae tamen sollicitae experientiae non respondent; Alumen aqua exsolutum & cum rasura martis digestum, liquorem styptico – dulcem praebet, quem evaporationis adminiculo in salem seu pulverem stypticum ab alumine plane distinctum redigere licet. Vitriolum veneris solutum & cum rasura martis digestum, liquorem martialem exhibet, qui, accedente exhalatione in vitriolum rursus abit a pristino plane distinctum, quod vitriolum hermaphroditicum penes me audit, cum de marte & venere participet. Ad vegetabile regnum ut deveniam: tartarus crudus solitarie destillatus liquorem acidiusculum fundit, additis vero salibus alcalibus fixis, spiritum volatilem urinosum. Sal tartari fixum post destillationem e capite mortuo extractum & aqua exsolutum, affuso aceto vini optimo, accedente exhalatione in tartarum abit. Ad animale regnum propero; ubi salia volatilia sese offerunt, varias mutationes subire apta. Testimonium hujus rei praebet sal ammoniacum ex fuligine, urina & sale communi paratum, quod adjecto sale tartari affusaque aqua, liquorem volatilem urinosum destillationis adminiculo exhibet, si loco salis tartari calx viva assumatur, liquor volatilis fugacissimus, & maxime penetrans colligitur. Priori autem ratione paratus liquor seu spiritus volatilis salis ammoniaci, affuso spiritu vitrioli vel salis, in sal ammoniacum exhalationis ope redigitur, quod addito sale tartari institutaque destillatione, in sal volatile rursus abit. Interim modo memoratae salium metamorphoses tibi, excellent. vir, uti spero, haud displicebunt. Dabitur in posterum, volente Deo, de illis fusius dicendi locus. Chemiam in artis formam redactam quod attinet, probe memini illam desiderari a multis. Suscepit quondam Rolfincius talem publici juris facere; quo successu, non dicam. Facile me huic labori accingerem, modo sumtus mihi suppeditarentur, quibus utique opus erit, si res ex asse tractari debeat, & experimentis confirmari. Becheri variae sollicitationes jam pridem erudito orbi innotuere. Caluminae ejus excellent. T. celebritati officere haud poterunt: & flocci faciendae sunt hominis ineptiae. Vale.

G. G. LEIBNITII

Responsio.

Reperio tuis adhuc responsum deberi. Quaestio est magni momenti, an vera salium detur transmutatio, quae larvae suspecta non sit; id enim memini a quibusdam in dubium vocari: & constat, quam facile ista corpora & tegant se & redetegant, quod resuscitatio nitri Glauberiana ostendit, quam deinde Boylius excoluit, unde sunt, qui suspicantur, in spiritu nitri ipsum nitrum tenuissimas tantum in partes fortissime agitatas dispersum latere; idemque de spiritu salis judicam, elementis cujusque seu immotarum partium figuris semper salvis. Sed horum everteretur hypothesis, si liceret ex nitro salem parari communi similem, vel contra. Ita enim sequeretur, vel elementa unius mutari in elementa alterius, vel commununia esse utriusque elementa, quae sola sui varia affectione nunc nitrum constituant, nunc communem salem. Cui sententiae favere videtur, quod spiritus salis a nitro abstractus dat spiritum nitri, qui si vere argentum jam, non aurum aggreditur, vel admittenda transmutatio est, vel dicendum, salina corpora, in spiritu salis latentia, immutato cum nitri corpusculis loco, in fundo remansisses, illis evolantibus. Itaque examinandum esset, quale sit caput mortuum residuum, & an non salis communis habeat naturam: quo casu magis esset transplantatio, quam transmutatio: quemadmodum spiritum nitri a sale communi abstrahendo manet in fundo nitrum, spiritus salis prodit; quae sane elegans decussatio est, fere qualis in cementatione cinnabaris cum argento. Quod si ex uno sale alterius spiritus haberi posset, vel contra, altero non assumto nee reliquo, praeclusa contratendentibus effugia essent. Memini aliquando heteroclitum salem mecum communicari, cujus figura a potestate dissidebat. Rem habeo inter adversaria, sed nunc memoriae non satis succurrit. Salem ammoniacum nativum haberi, testis sum oculatus, vereorque adeo, ut vera sint, quae de compositione ex fuligine, sale communi, & urina, tanquam concursu trium regnorum, memorantur, cum mihi pure mineralis videatur. Celeberrimum Bohnium alicubi nescio quod exemplum salis fundamentaliter transmutati produxisse narravit quidam, locum non indicavit. Sed haec omnia tuo ingenio tuaque experientia magis poterunt illustrari. Vale.
Dabam Guelferbyti, 12. Dec. 1699.

G. G. LEIBNITII

Epistola III. Ad Eundem.

Varia, quae historiam Chemiae chemicaque spectans complectens.

Plurimum tibi debet respublica, quod Chemiae, scientiae nobilissimae, vindicas; plurimum ego, cui honorificum accidit, praeclari certaminis tui velut testem spectatoremque appellari, tametsi erudititiores oculos mihi ipse optem in ea arte, cujus ignorantia errorum segetem in Medicina pullulare ostendis. Equidem si Physicam illam appellemus generalem, quae communia tribus regnis tractat, profecto Chemia erit practica pars Physicae generalis, & uti Medicina ad hominem, aut agricultura ad plantas, ita sese Chemia ad elementa & corpora, vel similaria vel rudius mista, habebit; ut adeo ceterae artes physicae vel includi Chemiae, vel subalternae esse videantur. Itaque nihil de dignitate Chemiae tam splendidum dici potest, cui non assentiar libens. De antiquitate non aeque persuasus sum ac doctissim. Borrichius, quem citas. Certe Galeno ignotam fuisse spiritus vini destillationem, manifestum videtur; hominem tamen diligentem & curiosum fuisse constat. Unde ipsius aevo nondum increbuisse verisimilius puto. Nec tamen omnem destillationem veteribus negaverim. Nam hydrargyrum rarius virgineum reperitur, & plerumque destillitione per retortam exprimitur. Et in legibus Romanis aquae chrysulcae mentio est quam etsi non certum, tamen verisimile est, destillatam fuisse. De magno illo opere tincturae transmutatoriae, quod apud posteriores utramque paginam fecit, magis adhuc haereo, an veteribus fuerit, non visum dico, [quale nescio an sit nobis] sed vel auditum. Nam quae Robertus Vallensis & alii viri docti, de ramo Virgilii aureo, aut caeteris veterum mythologiis suspicantur, elegantia magis quam credibilia sunt; quanquam nuper doctissimus Tollius gratiae cogitationi suavius, quam prudentius, indulserit. Unius Suidae, recentis scriptoris, auctoritas de Aegyptiis sub Romano Imperio per aurificam artem luxuriantibus, & Domitiano metuendis, qui ideo comburi jusserit eorum libros, minus tuta est. Quanquam non illibenter credam, paulatim coepisse innotescere damnosi laboris amabilem insaniam, ab Indis fortasse allatam, & Romanorum Principum edictis coercitam. Sane post Constantinum M. jam certiora indicia sese ostendunt. Sed anteriora respiciens, ad Domitiani aevum ascendere non ausim; tum ob Plinii silentium, qui tam magnae rei famam non omisisset; tum quia occurrit Hadriani Imperatoris epistola de artibus & studiis Aegyptiorum, ubi de re vitraria quaedam, ni fallor, & de simulatione gemmarum, sed de aurificio nihil. Itaque serius contigisse oportet, quae Suidas narrat, si fidem merentur. Utcunque se res habeat, vellem tamen edi Graecos scriptores Chemicos, idque facere Tollium Viennae hortabar: ille vero vir, caetera optimus & doctissimus, alia omnis agens, & per spes inanes distractus, male consuluit sibi, litterisque. Sed ad ea venio, quae magis ad usum nostrum, quam ad curiositatem pertinent.

Praeclara sunt quae de abusu Chemicae, & emendanda Pharmaceutica monens; ut optandum sit, collatis intelligentium sententiis, haec tanti in hominum vitam salutemque momenti publice majore cura tractari. Jam olim doctissimus Gothanorum Medicis Ludovicus officinas immensa & inutili mole exonerati suasit. Equidem simplicia copiose haberi perutile est: sed cui bono & compositiones, quae paulatim exolescunt, magnaque pharmacopolarum jactura tamen requiruntur. Quam multa Zwelferus utiliter monuit, aliique post ipsum, quorum tamen ne nunc quidem ratio habetur. Quam illud vero indignum Medico, praeparationem medicamentorum, id est suae artis instrumenta ignorare! Quid autem in praeparandi ratione ille praestet, qui naturas indolesque alcalium, & acidorum, & inflammabilium, & caeterorum, ut sic dicam, elementorum artis, non habet perspectas. Licet supersint adhuc controversiae inter ipsos peritos, qualis illa est, utrum vino spiritus acido sit annumerandus, quae Barneri & aliorum fuit sententia, a Kunckelio impugnata. Equidem spiritus vini stypticae aquae vim habet, & cum alcalico volatili in offam Helmontii coagulatur, quae acidae naturae favent; obstat tamen nonnihil, quod succos herbarum caeruleos, non alia acida, aut certe parum, in rubrum tingit: itaque judicium tuum discere velim. Utinam vero monitis tuis obtemperantes practici, miscelis non tantum ineptis, sed & naturae inimicis, abstinerent! Quid enim indignus, & periculosus, quam sanos quidem cibis gratis & naturae convenientibus ali, aegros vero male praeparatis, medicinae praetextu, ingestis opprimi? Itaque quanto medicamentum, quod copiose sumendum est, solitae ciborum praeparationi, propius accedit, eo [si caetera respondeant] melius puto. Secus est in his, quae exigua dosi sumuntur: haec enim libens largior, alterius esse naturae, & inter medicamenta esse videri, quod aromata inter cibos, efficatia in bonam malamve partem, pro scientia usurpantis. Atque hoc potissimum pertinent ad generosiora Chemicorum medicamenta, quae rejicere est, magnis se naturae beneficiis privare. Ego certe libens crediderim, his malis, quae in fluidis corporis nostri partibus haerent, ne malignissimis quidem exceptis, succurri posse, si satis in chemica scientia profecissemus. Itaque quicquid Medicinae in his efficaci accedet, [si empirica remedia seponamus, quae casui non arti debentur] non dubitem parallelis Chemiae incrementis tribuenda fore. Hujus tantae artis, simulque naturae te mystam cum operibus ipsis demonstres, grato animo amplectendi sunt labores tui, & praeclara molienti plausu studioque favendum. Atque utinam excitari tandem posset rerum arbitri ad ornandam pro dignitate facultatem, cuius quantum optanda esset perfectio major, ipsi non minus, quam alii homines, experiuntur. Neque ego despero, rebus tranquilioribus huc quoque curas converti posse. Quod superest, vale & fave.
Dabam Hanoverae, 25. Maii an. 1700.

• Stisser an Leibniz: 14.05.1698, Akad. III, 7 N 195.
• Leibniz an Stisser: 22.05.1698, Akad. III, 7 N 197.
• Stisser an Leibniz: 11.11.1698, Akad. III, 7 N 243.
• Leibniz an Stisser: 18.12.1698, Akad. III, 7 N 252.
• Stisser an Leibniz: 26.01.1699, Akad. III, 8 N 11.
• Leibniz an Stisser: 24.03.1699, Akad. III, 8 N 25.
• Stisser an Leibniz: 23.05.1699, Akad. III, 8 N 49.
• Leibniz an Stisser: 12.12.1699, Akad. III, 8 N 92.
• Stisser an Leibniz: Feb/Mrz 1700, Akad. III, 8 N 131.
• Leibniz an Stisser: 25.04.1700, Akad. III, 8 N 163.

© Rainer Stumpe, URL: www.rainerstumpe.de/